Philipp Franz von Siebold, wetenschapper en avonturier
Dr. Frank A.J.T.M. van den Bergh
Spreker is klinisch chemicus en was tot zijn pensionnering verbonden aan het Medisch Centrum Twente in Enschedé.
Von Siebold werd in Würzburg geboren in 1796. Na zijn opleiding tot arts wordt hij in 1821 als chirurgijn-majoor aangesteld bij het Nederlands Oost-Indisch leger. Op eigen verzoek wordt hij in 1823 overgeplaatst naar Decima als arts-onderzoeker. Decima is een kunstmatig eilandje (ca 60 bij 200 m), aangelegd in 1634 en met een brug verbonden met Nagasaki. Japan bestaat uit honderden rijkjes met elk een eigen machthebber; de Japanse keizer heeft weinig macht, hij is slechts een verbinding met de goden.
Vanaf ca 1500 heeft Japan zich zo veel mogelijk van de buitenwereld afgesloten. Vanaf 1543 hebben (alleen) de Portugezen er een handelspost. De Portugezen ondernemen ook (mislukte) pogingen om de bevolking te kerstenen. In 1598 landt er een schip van de VOC (na een calamiteit met het hele konvooi) waarna (in 1609) de VOC een handelspas krijgt. Tussen 1616 en 1853 sluit Japan zich geheel af van de buitenwereld, waardoor er nauwelijks uitwisseling (handel en kennis) met de rest van de wereld is. In 1637 (nadat ze in 1634 op Decima waren opgesloten) komen de Portugezen in opstand tegen de shogun (de heerser); de Hollanders steunen de shogun bij het neerslaan van de opstand. Daarna worden de Portugezen uitgezet en de Hollanders mogen blijven. Praktisch betekent dit, dat er alleen zo’n 10 tot 15 Hollanders op Decima zijn met ondersteuning van wel 150 Japanners (vooral tolken). Het eiland zonder toestemming via de brug naar Nagasaki verlaten is uitdrukkelijk niet toegestaan.
De handel omvat voornamelijk de ruil van handelswaar (Europees zilver tegen Chinese zijde; die weer tegen goud en koper uit Japan om te verkopen in India tegen textiel, om die in Oost-Indië te verkopen tegen specerijen voor Europa).
Von Siebold sticht in 1824 een artsenschool op Decima. Hij trouwt er met een Japanse; hun dochter is de eerste vrouwelijke arts.
De VOC is inmiddels (rond 1800 opgeheven); de handelspost op Decima valt onder de Nederlandse handelmaatschappij.
Von Siebold ontwikkelt op Decima een techniek om staar te opereren en publiceert over acupunctuur. Ook sticht hij er een botanische tuin. In het kader van zijn onderzoek legt hij allerlei verzamelingen aan (officieel is het geven van Japans materiaal aan buitenlanders verboden, maar Von Siebold motiveert de verkrijging, dat het materiaal nodig is voor dissertaties): planten, kruiden, gewassen, vissen, vogels, insecten, reptielen, zoogdieren, boeken en munten.
In 1827 wordt Von Siebold naar Nederland teruggeroepen. Hij neemt zijn verzamelingen mee, maar zijn schip strandt en de verboden lading (landkaarten, gezien als spionagemateriaal) wordt ontdekt. Dat leidt tot “levenslange verbanning”; hij moet vrouw en dochter achterlaten. In 1830 sticht hij het Von Sieboldhuis in Leiden (nu het Japan Instituut) voor al zijn verzamelingen. Ook publiceert hij over Japan en de Japanse botanica.
In 1845 trouwt Von Siebold met de Duitse barones Von Gagern.
Zijn verbanning wordt in 1858 door Japan opgeheven, waarna hij (tussen 1859 en 1862) opnieuw naar Japan gaat. Als de Japanse regering hem in 1861 verzoekt Japan te verlaten vertrekt hij naar Batavia. In 1866 overlijdt hij.
Von Siebold heeft grote bekendheid in Japan. Japanners die de Leidse hortus bezoeken buigen diep voor het beeld van Von Siebold daar in de Von Siebold gedenktuin. In Nagasaki is de Siebold University Nagasaki. Zijn betekenis voor de betrekkingen tussen Nederland en Japan is enorm.
De lezing over Von Siebold is te bekijken en te downloaden door op deze link te klikken