Probus Hillegersberg IV "Hillegonda"

Aan het einde van de 18-de eeuw begonnen historici zich bezig te houden met The History of the Decline and Fall of the Roman Empire[1], en dan vooral met de vraag waarom zo’n glorieus wereldrijk ten onder kon gaan. Met name de toespitsing op de vraag welke lessen daaruit te trekken zijn voor de actualiteit, bleek velen aan te spreken. En zo ontstond er sindsdien een indrukwekkende reeks studies, die – helaas – nogal gekleurd werd door de achtergrond van de auteurs. In Engeland, dat ook bezig was een wereldrijk te worden, betekenden de lessen uit Rome een leerschool voor verstandige politiek. In Duitsland zag men de ondergang van het Romeinse Rijk als een gevolg van de heldhaftige strijd van de overwinnende Germanen[2]. En in het Amerika van na de Tweede Wereldoorlog kon men de bevolkingsproblematiek van het oude Rome rechtstreeks vergelijken[3] met de integratie-moeilijkheden van negers en latino’s……

Ons land doet dapper mee in deze actualiserings-hausse. We komen in de media vergelijkingen met Rome tegen op het terrein van de integratie, de taalstrijd, de wanverhouding tussen rijk en arm, de vertrossing (‘brood en spelen’), de decadentie, zelfs een verwoede discussie over de kwestie of het christendom de veroorzaker is van de ondergang van het rijk.

Wie uit de ondergang van het Imperium Romanum lessen wil trekken kan kiezen. En daarom eerst een korte typering van dat wereldrijk.

We beginnen met de omvang en de bevolking. En de infrastructuur. Daarna een beschrijving over de samenstelling van die bevolking. De schatrijke elite, profiterend van de pax romana, en de enorme onderlaag (in een verhouding van 5 tot 95 %).

Uiteraard moet aandacht besteed worden aan de godsdienstige situatie, een onoverzichtelijke chaos, met een groeiende groep niet-meer-religieus-geïnteresseerden.

En op de bestuurlijke infrastructuur moet gelet worden. De rol die de keizers gespeeld hebben in het aftakelingsproces.

Het rijk heeft zijn hoogtepunt bereikt omstreeks 280. Vanaf dat moment is er een aftakelingsproces, dat nog twee eeuwen zal duren, en daarom door historici getypeerd wordt als een slow Death.

Het een na het andere onderdeel van de samenleving zakt in elkaar. Er komt een keizerstrijd, resulterend in een situatie van vier keizers, en dus vier hoofdsteden, en dus het uiteenvallen in een oostelijke en een westelijke invloedssfeer. Intussen moet de werkeloze, straatarme massa, die niet in de politiek is geïnteresseerd, rustig gehouden worden met gratis voedseluitdeling en ‘brood en spelen’. Uit zo’n verpauperde samenleving verdwijnt ook de cultuur (naar het oostelijke rijk). Dit alles gevoegd bij het feit, dat het opkomende christendom ook innerlijk verdeeld is…. en het is duidelijk dat (althans in het Westen) het rijk kapot is. En in 410 kan Alarik met zijn Gothen zonder slag of stoot Rome innemen en plunderen. Niet de heldhaftige Germanen waren de winnaars, maar het oude Imperium  was allang dood, a slow Death.

Als er hieruit lessen te trekken zijn, welke zijn dat dan?

De antwoorden variëren, van cultuur-pessimistisch[4] tot praktisch-alledaags. Ik kies voor de laatste[5]. En inderdaad is er dan een heleboel te leren….. op het terrein van rechtvaardigheid, humaniteit, gelijkwaardigheid….