Friese filosoof Frans Hemsterhuis
Louis Hoffman
Het leven van Frans Hemsterhuis, puntsgewijs:
– Geboren in Franeker in 1721 en (ongehuwd) gestorven in Den Haag in 1790 (nadien begraven in de Pieterskerk in Leiden!)
– Dankzij zijn vader Tiberius, een autoriteit op het gebied van de humaniora, had hij reeds vroeg een grote belangstelling voor de klassieken en met name voor de filosofie van de oude Grieken
– Tijdens zijn studietijd in Leiden maakte hij kennis met de natuurfilosofie van Isaac Newton, die naast de oude Griekse wijsbegeerte nadien zijn eigen denken geheel zou beheersen, met name de toepassing van de zgn. meetkundige methode in zijn wijsgerige verhandelingen. Nadien verhuisde hij naar Den Haag.
– Zijn baan als commies (tegenwoordig zouden wij spreken van een staatssecretaris) van de Raad van State die hij gedurende 25 jaar heeft vervuld, bracht hem in contact met veel diplomaten en andere hofdignitarissen. De voertaal toen was het Frans en al zijn wijsgerige werken heeft hij dan ook in die taal geschreven.
– De doorbraak kwam dankzij zijn contact met de – 27 jaar jongere – prinses Amalia von Gallitzin, die, wars van het hofleven, zich met haar kinderen terugtrok in een huurhuis in Oud Eikenduinen en alleen Frans Hemsterhuis thuis ontving om gezamenlijk te werken aan wijsgerige werken. Zijn eerste dialogen (in de stijl van Plato!) schreef hij daar.
– Omdat beiden een verschil van opvatting hadden over de religie: zij hield vast aan haar Rooms-katholieke geloof en hij was meer een moderne deïist (geloofde wel in het goddelijke maar niet in de Drieëenheid), werd deze “idylle” na ca. 4 jaar verbroken en zij vertrok definitief naar haar geboorteland Duitsland, waar zij samen met vorst von Fürstenberg zich in de (katholieke) onderwijshervormingen stortte aan de net nieuw opgerichte universiteit van Münster.
– De laatste 10 jaar van zijn leven besteedde Hemsterhuis vooral aan een intense briefwisseling met de prinses waaruit tal van interessante filosofische geschriften voortkwamen. Hij is ook een aantal keren op bezoek geweest in Duitsland en heeft met de prinses een aantal jonge Duitse filosofen, incl. Goethe in Weimar, gesproken die allemaal onder de indruk van zijn denkkracht waren en door hem sterk zijn beïnvloed.
– Op hoge leeftijd was een van zijn laatste “pupillen” Gijsbert Karel van Hogendorp, lid van het driemanschap dat later Koning Willem I naar Nederland haalde. Het staat zo goed als vast dat de door Van Hogendorp opgestelde nieuwe grondwet voor de monarchie gebaseerd is op de ideeën die hij van zijn oude mentor had gekregen.
– Een interessant feit is dat Hemsterhuis, als redelijk onbekende 18e eeuwse denker, sterk de aandacht heeft getrokken in andere Europese landen, o.a. in Italië waar gelijktijdig met de in 2001 gereedgekomen Nederlandse vertaling van zijn werk ook een complete Italiaanse editie beschikbaar kwam! In dit land zocht men al enige tijd naar Europese denkers “avant la lettre” en men kwam als vanzelf bij Hemsterhuis, die immers geboren in Nederland (of beter nog in Friesland – ze zijn daar nu plotseling wat trots een eigen denker herontdekt te hebben – de “Fryske Sokrates”!) onder de invloed van de Engelse natuurfilosofie van Newton zich bediende van de Franse taal om zijn gedachten uit te werken en een zeer grote invloed heeft gehad op de filosofische stroming in de Romantiek in Duitsland!
Door aan te klikken is de presentatie te bekijken.
Omroep Freisland heeft twee programma’s gemaakt over Frans Hemsterhuis. Deze zijn te bekijken via de volgende links:
– deel 1: http://youtu.be/HYL2BFFCZnQ
– deel 2: http://youtu.be/mHYfT7TSA0A